Mikro-poradnik dla Rodziców: JAK PRACOWAĆ Z DZIEĆMI O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH I EMOCJONALNYCH.

MIKRO-PORADNIK DLA RODZICÓW:

JAK PRACOWAĆ Z DZIEĆMI O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH I EMOCJONALNYCH.

• DYSLEKSJA, DYSORTOGRAFIA, DYSGRAFIA

• WADA MOWY- JĄKANIE

• DEPRESJA,

• ZESPÓŁ ASPERGERA

• LĘK (załącznik w zdjęciach)

Pedagodzy: Emilia Michalak, Barbara Pięciak, Gabriela Grzegórzko,

Psycholodzy: Roman Romanowski, Natalia Walczak,

Logopeda: Małgorzata Chorążyczewska,

Socjoterapeuta: Dorota Koch

W razie pytań jesteśmy do Państwa dyspozycji

I. DYSLEKSJA – występuje, gdy dziecko ma trudności w nauce pisania i czytania, chociaż jest do tego zdolne intelektualnie.  Dysleksja w szerszym znaczeniu występuje pod pojęciem specyficzne trudności w uczeniu się i obejmuje kilka obszarów: dysleksję, dysgrafię, dysortografię, dyskalkulię.

Dysleksja w znaczeniu węższym oznacza trudności w nauce czytania. Dziecko myli podobnie wyglądające litery (p, b, d), przestawia głoski, pomija sylaby, czyta początek wyrazu, resztę zgaduje, tempo czytania bardzo wolne.

JAK PRACOWAĆ Z DYSLEKTYKIEM:

Należy z dzieckiem pracować nad ortografią. Różnego rodzaju składanki oraz puzzle pomagają rozwijać syntezę wzroku. Warto ćwiczyć z dzieckiem koordynację oka i ręki, dziecko w tym celu może palcem, a potem mazakiem obrysowywać kontury wzoru. Zaleca się również posługiwanie językiem, np. wydzielanie głosek ze słów czy dzielenie wyrazu na głoski. Logopedzi podczas terapii ćwiczą nie tylko aparat mowy, ale również angażują do ćwiczeń ciało dziecka. Wykonuje się na przykład tzw. ruchy naprzemienne, czyli dziecko prawym łokciem dotyka uniesionego lewego kolana, i na odwrót. Zanim jednak wdrożona zostanie gimnastyka, dziecko powinno się rozluźnić i zrelaksować. Oprócz ćwiczeń istotne znaczenie ma również dieta – nie powinna ona zawierać dużej ilości słodyczy oraz tłuszczów zwierzęcych. 

Przykładowe Ćwiczenia dla dyslektyków:

1. Opowiadanie historii widocznej na obrazkach.

2. Dobieranie poszczególnych części do całości.

3. Rysowanie obrazków z pamięci.

4. Wyszukiwanie w tekście tej samej litery.

5. Dobieranie w pary identycznych obrazków.

6. Ukrywanie innych słów znajdujących się w wyrazach, takich jak np. kotwica, słońce, waleń.

7. Gra w scrabble.

8. Gra w domino obrazkowe.

9. Usuwanie z tekstu niepotrzebnych wyrazów

   II. DYSORTOGRAFIA to trudność w nauce ortografii, kiedy dziecko mimo dobrej znajomości zasad ortograficznych nie potrafi zapisywać poprawnie przede wszystkim pod względem ortograficznym nazw, myli litery. Uczeń z dysortografią zapisuje najczęściej słowa w sposób fonetyczny, taki jak słyszy. Ma duże problemy z identyfikowaniem podobnych do siebie dźwięków. Pomija elementy graficzne liter i znaki interpunkcyjne. Przestawia lub opuszcza litery w wyrazach lub dodaje zbędne litery. Myli głoski dźwięczne z bezdźwięcznymi, np.; p:b, t:d, f:w, oraz głoski ustne i nosowymi, np.; d:n, b:m, e:ę. Zaburzenie w pisaniu występować może pod względem miejsca artykulacji, np.; s:sz:ś, z:ż (rz):ź, c:cz:ć, oraz pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy, np.; ż (rz):dż (drz).

   JAK PRACOWAĆ Z DYSORTOGRAFIKIEM:

W pracy praktycznej z takim dzieckiem należy wprowadzić przede wszystkim do zajęć ćwiczenia stymulujące rozwój intelektualno-emocjonalny, czyli m.in. różnego rodzaju zabawy ortograficzne, rebusy, krzyżówki, łamigłówki, gry dydaktyczne.

W opanowaniu nie rzadko skomplikowanych ortograficznie słów może pomóc uczenie się odpowiednich piosenek lub wierszyków, czy rymowanek.

Starsze dziecko, które z kolei już w miarę dobrze czyta, warto zachęcać do lektury książki, bo w ten sposób ma styczność z różnego rodzaju wyrazami i trudnościami, które w pisowni ich występują. Niech czyta cokolwiek nawet różnego rodzaju czasopisma, ogłoszenia, aby miał wzrokową styczność z poprawną pisownią.

Czas pracy (ilość pisanych zdań) powinien być dostosowany do wieku dziecka – od 15 min. dla dzieci młodszych, do np. 30 min. dla uczniów starszych (szkoły podstawowe i ponadpodstawowe)

Kolejność wykonywanych czynności do ćwiczeń w pisaniu:

1. przeczytanie głośno całości tekstu przeznaczonego do pisania,

2. przeanalizowanie trudniejszych wyrazów i zwrócenie uwagi na ich pisownię (głośne uzasadnienie pisowni ortograficznej wyrazów wymiennych),

3. zabranie dziecku tekstu i dyktowanie zdaniami,

4. pisanie dyktowanego tekstu przez dziecko ołówkiem (miękkim, dobrze widocznym),

5. dziecko samo sprawdza poprawność zapisanego fragmentu (porównując z oryginałem z książki), miejsce gdzie wystąpił błąd podkreśla długopisem.

6. wymazywanie przez dziecko gumką popełnionego błędu i poprawa (wpisanie ołówkiem właściwych liter, znaków interpunkcyjnych itp.),

7. sprawdzenie przez dorosłego czy wszystkie błędnie napisane wyrazy zostały poprawione,

8. odczytanie całości poprawionego tekstu.

III. DYSGRAFIA – to częściowa lub całkowita utrata zdolności pisania poprawnego pod względem graficznym. W konsekwencji pismo osoby z dysgrafią jest nieczytelne. Należy przy tym zaznaczyć, że specyficzne problemy z pisaniem nie są związane z rozwojem intelektualnym dziecka. Osoby z dysgrafią nie mają żadnych deficytów w tym zakresie. Również rozwój pod każdym innym względem jest prawidłowy.

Przyczyną dysgrafii mogą być również zaburzenia pracy dłonią: zbyt duże napięcie mięśni (tzw. tonus mięśniowy), zwłaszcza palców i nadgarstka, niewłaściwy chwyt pisarski (wówczas dziecko źle trzyma długopis w dłoni) lub utrwalony, nieprawidłowy nawyk związany z techniką pisania. Również zaniedbania w edukacji i zaburzenia w rozwoju dziecka (np. nerwice ruchowe, nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia mowy) mogą być przyczyną dysgrafii.

Charakterystycznym objawem dysgrafii jest nieczytelne pismo, które jest wynikiem zapisywania liter:

1. niedokładnie odtworzonych, niekształtnych;

2. nierównomiernie odchylonych od pionu;

3. różnej wielkości w obrębie jednego wyrazu;

4. „drżących”, o niepewnej linii;

5. pozbawionych elementów graficznych – znaków diakrytycznych, (a także znaków interpunkcyjnych – kropki, przecinki, myślniki – w obrębie tekstu);

6. niemieszczących się w linijkach;

JAK PRACOWAĆ Z DYGRAFIKIEM:

Rozwiązaniem problemów z dysgrafią są specjalne ćwiczenia, podczas których będą potrzebne nie tylko długopis i kartka papieru, lecz także kolorowy papier, kredki, mazaki, farby czy plastelina. Dzięki temu ćwiczenia będą mniej stresujące i bardziej interesujące dla dziecka.

1. Rysowanie tzw. leniwych ósemek – kreślenie w powietrzu dużych, swobodnych ruchów w kształcie ósemki za pomocą rąk.
   2. Kreślenie na papierze dużych, swobodnych ruchów (niekoniecznie ósemek) za pomocą kredek, mazaków, pędzla, a nawet palca zanurzonego wcześniej w farbie.
   3. Odrysowywanie od szablonów. Na początku mogą to być szablony wycięte z tekturki, np. w kształcie serca, liścia, drzewa. Później można wykorzystać szablony liter i cyfr z tworzywa.
   4. Pogrubianie obrazków konturowych za pomocą mazaków, kredek, pędzla zamoczonego w farbie (np. w malowankach).
   5. Zamalowywanie na zmianę dowolnej (kartka papieru, duży karton) i określonej (np. kwadratu, kółka) przestrzeni.
   6. Rysowanie szlaczków w zeszycie tak, by nie wychodziły poza linię. Na szlaczki mogą się składać również litery.
   7. Kopiowanie rysunków. Na początku można sobie pomóc kalką. Później jednak należy próbować odtworzyć obraz z pamięci.
   8. Łączenie wyznaczonych punktów linią ciągłą. Na końcu powinien powstać kontur konkretnego wzoru.
   9. Uzupełnianie szablonów z literami alfabetu.
   10. Łączenie obrazków z odpowiednimi pojęciami. Narysuj na kartce papieru jakieś przedmioty, np. słońce, kwiatka, choinkę, i pod spodem wypisz ich nazwy. Następnie poproś dziecko o połączenie obrazka z pasującą do niego nazwą, a potem o jego pokolorowanie (zamalowanie określonej przestrzeni). Dzięki łączeniu wyrazów z obrazkami dzieci uczą się prawidłowo podpisywać różne obiekty.

IV. JĄKANIE– jest wadą wymowy, przejawiającą się zaburzeniami płynności mowy, wynikającą z braku koordynacji fonacji, oddechu i artykulacji.

W większości przypadków jąkanie pojawia się w okresie rozwoju mowy, czyli między 3-6 rokiem życia. W okresie rozpoczęcia nauki szkolnej oraz dojrzewania płciowego jąkanie często nasila się. Może też pojawić się u osób dorosłych, ale jego przyczyna ma najczęściej charakter organiczny (uszkodzenie mózgu).

Jąkanie jest zjawiskiem dynamicznym, oznacza to, że zmienia się jego nasilenie i zależy od wielu czynników: np. od stopnia znajomości tematu, samopoczucia, czy emocjonalnego zaangażowania. Także w pewnych porach roku mogą następować okresy poprawy, czasem nawet dłuższe lub odwrotnie – nasilenie się jąkania – np. na wiosnę.

Stopień nasilenia jąkania bywa różny u poszczególnych osób. U jednych ma formę bardzo dyskretną i występuje tylko w pewnych okolicznościach. U innych jest obecne stale i towarzyszą mu grymasy twarzy, specyficzny oddech, współruchy (skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn). Niektórzy jąkający się wykonują pewne ruchy świadomie, w celu ułatwienia sobie mówienia, np. kiwanie się, wzruszanie ramionami, zaciskanie rąk, tupanie, kołysanie się, przebieranie palcami, marszczenie lub podnoszenie brwi, przymykanie oczu zaciskanie warg itd.

Jak rodzice mogą pomóc dziecku z niepłynnością mowy?

• Nie zwracać uwagi na początki jąkania. Pomoże tu przykład wzorowego mówienia, życzliwość, dawanie osobie jąkającej się dowodów na to, że wszyscy ją rozumieją, że może kontaktować się z ludźmi.

• Pamiętajcie o zachowaniu stałego rytmu dnia dziecka. Wyeliminować w miarę możliwości, pośpiech i nieoczekiwane zmiany planów. Zapewni to poczucie bezpieczeństwa Waszemu dziecku oraz usunie dodatkowe stresy wywołane nową, zaskakującą dla niego sytuacją.

• Zapewnijcie dziecku odpowiednią ilość snu i wypoczynku (relaksu).

• Umożliwiajcie dziecku spędzanie jak największej ilości czasu na świeżym powietrzu oraz uprawianie ulubionych sportów. Dzięki aktywnemu wypoczynkowi dziecko rozładowuje wewnętrzne napięcia.

• Stosować gimnastykę rytmiczną i śpiew.

• Starajcie się izolować dziecko od napięć i konfliktów.

• Uświadomić kolegów jąkającego się ( nie w jego obecności) o wspólnej odpowiedzialności za jego stan.

• Nie dopuszczać do drwin i przedrzeźniania.

• Nigdy nie mówić o jąkaniu przy dziecku. Udawać , że nie zauważa się jego potknięć, nie przerywać wypowiedzi , nie kończyć za dziecko.

• Likwidować aspołeczne skłonności jąkających się przez wciąganie ich w życie towarzyskie, zabawy i gry zespołowe oraz do organizacji dziecięcych i młodzieżowych.

• Darzyć jąkających się zaufaniem, powierzać im odpowiedzialne funkcje niewymagające zbyt wiele mówienia- dzięki temu przywraca się im wiarę w siebie.

• Zachęcać do pracy nad własną mową, uczyć panowania nad emocjami.

• Nie pozwalać oglądać telewizji poza programami dla dzieci. Młodsze dzieci i bardzo wrażliwe chronić przed filmami baśniowymi i opowiadaniami powodującymi napięcie.

• Czynić wszystko, by jąkające się dziecko nie czuło się ośrodkiem powszechnego zainteresowania, a jednocześnie miało świadomość, że zawsze może liczyć na życzliwą pomoc.

V. DEPRESJA

Cechy depresji u dzieci:

Dzieci raczej nie będą mówiły o swoim obniżonym nastroju czy braku nadziei. O tym, co czują świadczy ich postawa ciała i wyraz twarzy. Często wyrażają skargi dotyczące dolegliwości somatycznych. Niewyrażone przygnębienie może ujawniać się poprzez niewyjaśnione bóle brzucha, bóle głowy, brak łaknienia czy mimowolne moczenie. Dzieci przejawiają też większą drażliwość, apatię, brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały im przyjemność, niechętnie współpracują z innymi, tracą zainteresowanie lekcjami, niekiedy mogą przeszkadzać, próbując zwrócić na siebie uwagę.

U młodszych dzieci z depresją, częściej niż u młodzieży, współwystępuje lęk separacyjny, natomiast inne zaburzenia lękowe oraz zaburzenia zachowania obserwuje się tak samo często w obu grupach wiekowy. Należy pamiętać, że u wielu dzieci cierpiących na depresję, głównym nastrojem nie jest smutek lecz drażliwość.

Dzieci, szczególnie te młodsze, nie dysponują odpowiednim słownictwem, żeby szczegółowo opisać swoje uczucia. Do pewnego wieku po prostu nie rozumieją takich złożonych terminów, jak „samoocena”, „wina”, „koncentracja uwagi”. Nie rozumiejąc tych pojęć, nie potrafią precyzyjnie określić swoich nastrojów. Mogą natomiast sygnalizować swoje problemy poprzez zachowanie.

Typowe zachowania, mogące świadczyć o wystąpieniu depresji, to (obok zmiany wzorca odżywiania i snu):

• trudności w funkcjonowaniu szkolnym, np. częstsze spóźnienia, zwiększona absencja, opuszczanie zwłaszcza pierwszej lekcji, unikanie lekcji, na których przewidziane są sprawdziany, wycofanie z aktywnego udziału w lekcjach, częsty brak przygotowania do lekcji;

• trudności w usiedzeniu bez ruchu, niespokojne kręcenie się, niepokój manipulacyjny, np. pociąganie lub skręcanie włosów, skubanie skóry, fragmentów garderoby czy innych przedmiotów, co często pozostaje w wyraźnym kontraście z ogólnym spowolnieniem psychoruchowym oraz monotonnym często bardzo cichym i skąpym sposobem wypowiadania się;

• nagłe wybuchy złości, częste uskarżanie się i pretensje lub trudna do wyjaśnienia drażliwość; • wzmożona płaczliwość;

• widoczne przejawy napięcia, niepokoju, lęku;

• odmowa współpracy, zachowania aspołeczne;

• sięganie po alkohol i narkotyki;

• skargi na bóle różnych części ciała, np. głowy, ramion, nóg, brzucha, pomimo braku przyczyny somatycznej. Młodsze dzieci mogą, częściej niż młodzież i dorośli, skarżyć się na objawy fizyczne, częściej też reagują drażliwością. Natomiast symptomami występującymi u dzieci starszych częściej niż u młodszych, mogą być na przykład poczucie bezradności, braku nadziei czy poczucie winy.

Wskazówki dla rodziców:

• Zanim przystąpisz do rozmowy z dzieckiem, spędź kilka chwil ze sobą: zastanów się nad swoją reakcją, nastawieniem do dziecka i przemyśl, w jaki sposób chcesz z nim rozmawiać.

• Unikaj wypytywania, aby dziecko nie poczuło się jak na „przesłuchaniu”. Natomiast wyrażaj swoją gotowość do wysłuchania go („Chcę Ci powiedzieć, że jeśli będziesz chciał o czymś ze mną porozmawiać, to zawsze znajdę czas, aby Cię wysłuchać.”; „Ważne jest dla mnie, żebyś się dobrze czuł w szkole. Czy potrzebujesz czegoś z mojej strony, czy mogę coś dla Ciebie zrobić?”).

• Jeśli nie rozumiesz czegoś w wypowiedzi dziecka, doprecyzuj, zadając dodatkowe pytania („Co się dokładnie stało?” „Czy możesz podać jakiś przykład zachowań, o których wspomniałeś?”). Unikaj zgadywania, o co dziecku mogło chodzić.

• Nie krytykuj i nie podważaj prawdziwości tego, co dziecko mówi o swoim przeżywaniu rzeczywistości s (unikaj sformułowań typu „Nie wygłupiaj się — przecież nic takiego się nie stało”). Sprawdzaj, jakie znaczenie dla dziecka mają określone zdarzenia i jak je przeżywa („Co to dla Ciebie oznaczało?”).

• Interesuj się dzieckiem na co dzień, niezależnie od jego nastroju, a nie tylko wówczas, kiedy widzisz niepokojące objawy.

• Na przykład, jeśli zachowanie dziecka budzi niepokój, możesz dyskretnie zapytać je o samopoczucie. Możesz powiedzieć, jakie objawy cię niepokoją: „Wydajesz mi się od jakiegoś czasu smutny/ rozdrażniony. Chciałabym z Tobą o tym porozmawiać…”. Nie sugeruj odpowiedzi.

Jeśli u nastolatka zauważysz drażliwość, częste wybuchy złości, wycofanie z kontaktów społecznych, brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność, wypowiedzi na temat śmierci, bezsensu życia, braku nadziei i planów na przyszłość, utratę apetytu lub przeciwnie bardzo nasilony apetyt, wyraźny spadek lub przyrost masy ciała, skargi na brak snu lub nadmierną senność, trudności w realizacji wymagań szkolnych, zastanów się czy dziecka może dotyczyć problem depresji. Skonsultuj się ze specjalistą

VI. ZESPÓŁ ASPERGERA

Podstawowe objawy:

• upośledzone interakcje społeczne;

• kłopoty z porozumiewaniem się / komunikacją;

• bardzo szczególne zainteresowania / natręctwa;

• powtarzające się rytuały, schematyczne zachowanie się, brak elastyczności.

Rady dla rodziców:

• informacje powinny być proste, łatwe do zrozumienia;

• instrukcje powinny być proste, do bardziej skomplikowanych zadań przygotuj schemat rysunkowy lub punktowy;

• upewnij się, że zostałeś zrozumiany;

• pochwalaj i zachęcaj do kontaktu wzrokowego;

• ogranicz wybór do 2-3 możliwości jednorazowo;

• młodszym podśpiewuj to co masz do powiedzenia, łatwiej im będzie wysłuchać co chcesz przekazać;

• określ ściśle ile czasu dziecko może poświęcić na swoje „zainteresowania” dziennie i przestrzegaj tego;

• wykorzystuj „czekanie na swoją kolej” jak najczęściej, nie tylko przy grach planszowych;

• informuj o czynnościach, które mają nastąpić: „jak skończysz rysować, zagramy w Twoją ulubioną planszówkę”, „masz jeszcze 10 min zabawy a potem …”

• staraj się rozpoznać, jakie sytuacje są najbardziej stresujące, co wywołuje frustracje i próbuj ich unikać;

• Znajdź sposób na opanowanie złego zachowania – zignoruj, przytul, wysłuchaj, poczekaj;

• jeżeli obiecasz coś – dotrzymuj obietnicy;

• niech Twoje dziecko wie, że go kochasz, że jesteś z niego dumna – niezależnie od wszystkiego.

 

Sposoby oswajania dziecka z lękiem –   Lęk